ماهایانا و تراوادا
"توسط "دوتتسو ذنجی
( برگرفته از کتاب "ذن موندو" )
آیا اصول مقدماتی بودیسم، با مکاتب بودایی پدید آمده در طولِ تاریخ بودیسم، یکی است؟
بله، اما تا حدی. همه‌ی آن‌ها بودا را به‌عنوان آموزگار بزرگ‌شان قبول دارند. با این‌حال، روشهای آن‌ها برای نجات بشر، متفاوت است. البته این تفاوت‌ها، خصومت‌آمیز نیست.
مکاتب عمده‌ی بودیسم کدام است؟
دو مکتب عمده وجود دارد:
1- تراوادا یا مکتب جنوبی
2- ماهایانا یا مکتب شمالی
تفاوت میان این مکاتب در چیست؟
ماهایانا را مکتب چرخِ بزرگِ رستگاری می‌گویند. این مکتب در چین، ژاپن، کره و مغولستان رواج دارد.
تراوادا را طریقتِ "بزرگان" می‌نامند که به مکتبِ "چرخ کوچک" هم معروف است و بیشتر در سریلانکا، برمه، تایلند و کامبوج رواج دارد. خلاف مکتب تراوادا، مکتب ماهایانا به وجود "بودهیساتوا" باور دارد که ماهیت آن، تلاش در جهت روشن‌شدگی، هم برای خود و هم برای دیگران است.
ماهایانا، راهی‌ست که هر فرد را به‌سوی روشن‌شدگی، رهنمون می‌سازد. تراوادا، مکتب رسم و رسوم و سنت‌هاست و تلاش آن، رسیدن به بیداری فردی‌ست. هدف تراوادا، رسیدن به درجه‌ی "ارهت" یا "خود-رستگاری"ست. در حالی‌که هدف مکتب ماهایانا، ترک نیروانا، به‌منظورِ نجات همه‌ی موجودات زنده است. آموزش مکتب تراوادا، بی‌اعتنایی به خواهش‌های دنیویست و حال آن‌که ماهایانا، نظر مثبتی به خواهش‌های زمینی دارد. هدف این مکتب، جهت دادن حس و مهار آن در زندگی و شادی بدونِ وابستگی‌ست.
بودهیساتوا کیست؟
بودی، به‌معنای خرد یا هوش است و ساتوا، به‌معنی طبیعت، سرشت، جوهر یا موجودیت. بنابراین، بودهیساتوا به این معناست که همه‌ی موجودات، سرشتِ دانایی دارند. از این‌رو، بودهیساتواها، آن‌هایی هستند که قدرتِ بیداری و دستیابی به بوداییت را دارند. مکاتب ذن، بر بودهیساتوا تاکید دارند که در مسیر تبدیل شدن به بوداهای آینده پیش می روند. بر اساس دیدگاه ذن، هدف عمده‌ی بودهیساتوا، نجات تمامی بشر است. بودهیساتواها را اغلب، بوداها مهرورزی (شفقت) می‌گویند که هدف‌شان، عشق خردمندانه به انسان‌هاست. هر کس که نگاه "بودی" را در خود پرورش دهد و به نجات خود و دیگران اشتیاق داشته باشد، بودهیساتواست. هر کسی را که اشتیاق دارد به بوداییت دستیابد و خود را وقف کردارهای انسانی کند، به‌ویژه این‌که بتواند دیگران را به بیداری (بوداییت) رهنمون باشد، بودهیساتوا می‌نامند. بودهیساتوا، هم برای تکامل خود و هم کمال و آزادی دیگران تلاش می‌کند.
بنابراین، ذن به مکتب ماهایانا بودیسم تعلق دارد؟
دقیقا. ذن، در ژرفای ماهایانا بودیسم ریشه دارد. این مکتب، شاخه‌ی اصلی آموزه‌های بوداست. الفاظ و عباراتی چون بودیساتوا، ذات بودایی، پوچی، این‌چنینی و عدم دوگانگی، با تعبیر‌هایی از سوره‌ی قلب (دل)، سوره‌ی الماس، راه میانه و خدمت غیرمشروط، همگی از دلِ مکتب ماهایانا بیرون آمده است.
به باور من، ذن در بالاترین گام از نردبان بیداری قرار دارد و راه میان‌بُریست به روشنگری خرد بودا.